De seksuele responscyclus

De seksuele responscyclus is een model dat onze seksuologe vaak gebruikt in haar praktijk om aan te duiden wat er gebeurt in lichaam en geest bij de aanwezigheid van een seksuele prikkel. Onder de seksuele respons verstaan we alle lichamelijke en gevoelsmatige veranderingen die optreden tijdens seksuele opwinding. 

Wat er exact gebeurt met onze seksuele organen en de rest van ons lichaam, tijdens en na seksuele opwinding en orgasme, werd pas voor het eerst door wetenschappelijke waarneming vastgelegd in 1966. Deze waarnemingen werden in vier fasen verdeeld die samen de seksuele responscyclus werden genoemd. We onderscheiden de opwindingsfase, de plateaufase, het orgasme en de herstelfase. 

In eerste instantie werd er vooral aandacht besteed aan de fysiologische veranderingen. Namelijk, dat bij de toename van lichamelijke opwinding de geslachtsorganen zich steeds meer vullen met bloed en dat die zwelling na een eventueel orgasme geleidelijk weer verdwijnt, waarna ook alle lichamelijke functies zoals hartslag en ademhaling weer normaal worden. Net door de grote (en eenzijdige) focus op het lichamelijke, werd na verloop van tijd de cyclus bijgewerkt. Bij seks zijn er ook psychologische aspecten van belang.

Bij de meerderheidsgroep (niet voor iedereen of niet op elk moment) moet er seksueel verlangen zijn voordat opwinding kan groeien. Zo werd er nog een fase aan toegevoegd die voorafgaat aan de opwindingsfase: de fase van verlangen (1979). Nadien kwam er opnieuw een fase bij, dit in 2011, en werd het belang van ‘je actief openstellen voor eventuele seksuele prikkels’ belangrijker en werd de mythe doorbroken dat seksueel verlangen zomaar vanzelf komt. Zo kwam er nog een fase bij, voorafgaand aan de fase van seksueel verlangen: de fase van bereidheid om zin te maken. Het model ziet er dan als volgt uit:

Wat is seksueel verlangen?  

Seksueel verlangen, dit zijn de sensaties die iemand ertoe brengen ontvankelijk te worden voor seksuele prikkels en om seksuele belevingen op te zoeken. Vaak wordt er beweerd dat er op dit vlak grote verschillen bestaan tussen vrouwen en mannen. Er kan opgemerkt worden dat de seksuele interesse van mannen (en pas op, niet bij alle mannen) sneller gewekt lijkt te worden dan die van vrouwen. Vrouwen (en ook niet alle vrouwen) zouden romantische gevoelens en bevrediging van een verlangen naar nabijheid gemiddeld belangrijker vinden dan seksuele opwinding of plezier. Wat vooral belangrijk is, is het kennen van je eigen lichaam. Hoe beter jij je eigen unieke werking kent, hoe en wanneer jij je open kan stellen voor seksuele prikkels en de manier waarop jij het liefst benaderd wordt, én deze naar je partner(s) kan benoemen, hoe beter je in de fase van verlangen kan stappen. 

Mogelijke remmingen: vermoeidheid, (langdurige) stressoren, onverzorgde hygiëne van je partner of jezelf, …

Mogelijke stimulansen: tijd (maken), zelfzorg, een ontspannen geest/lichaam, … 

Wat is seksuele opwinding? 

De verschillen tussen man en vrouw in de manier waarop ze zin krijgen en opgewonden worden, zijn miniem. Wat onjuist is, is de veronderstelling dat vrouwen minder geprikkeld zouden worden door het zien van erotische of pornografische beelden. Beiden reageren vrijwel direct bij het kijken hiernaar met een genitale respons, veroorzaakt door een toename van de doorbloeding van de geslachtsdelen. Als je het hebt over ‘opwinding’ kan je nadenken wat er gebeurt in je geslachtsdelen maar ook nadenken over hoe je je voelt. 

“Seksuele begeerte lijkt op het eerste gezicht misschien een louter  

fysiologisch verschijnsel, dat ontstaat wanneer hormonen  

worden geactiveerd en zenuwuiteinden gestimuleerd.  

Maar in feite draait het hierbij niet zozeer om sensaties als wel om gedachten.”  

(Alain de Botton, Weg van liefde, 2016)

Mannen lijken meer dan vrouwen geneigd om hun lichamelijke seksuele respons, hun erectie, te gebruiken als maatstaf voor opwinding (“Ik heb een stijve, dus kennelijk ben ik opgewonden”). Vrouwen daarentegen lijken hun opwinding meer te benoemen aan de hand van hoe zij de seksuele prikkel en de omstandigheden waaronder die seksuele stimulatie plaatsvindt ervaren, meer dus aan de hand van hoe opgewonden zij zich voelen (“Ik voel me opgewonden, dus zal mijn lichaam er ook wel klaar voor zijn”). In een gesprek over opwinding is het dus belangrijk te weten dat er twee soorten opwinding zijn: lichamelijke en psychische opwinding. 

Seksuele opwinding begint als de hersenen een bepaalde prikkel ‘herkennen’ als een seksuele prikkel. Vervolgens komen er in de hersenen, het zenuwstelsel en in de bloedbaan allerlei elektrische en chemische processen op gang, die leiden tot genitale reacties en, mogelijk, seksuele gevoelens. Bij seks in je eentje zijn het prikkels die je zelf oproept door te fantaseren en/of door je geslachtsorganen te stimuleren. Bij seks met een ander gaat het vooral om interactie. De een prikkelt de ander door zijn of haar aanwezigheid en aanrakingen. Hoe de ander aanvoelt, eruit ziet, ruikt, praat en hoe deze streelt, betast, prikkelt en stimuleert bepaalt het verdere beloop. 

Mogelijke remmingen: angst voor pijn, angst voor falen (bv. Moeilijkheden met je erectie/vochtigheid), lichamelijke/seksuele onzekerheden, … 

Mogelijke stimulansen: zelfkennis over je seksuele ‘ik’, deze kunnen benoemen naar je partner toe, kunnen genieten, in alle veiligheid alle vormen van seksuele activiteiten kunnen beëindigen en dat dit oké is voor zowel jij als je partner (afwezigheid van verwijten, schuldgevoelens, frustraties), … 

De plateaufase

Als seksuele gevoelens en genitale opwinding ongestoord verlopen (door adequate stimulatie en het ontbreken van remmende gedachten), wordt na verloop van tijd een zekere maximale genitale zwelling (en maximale doorbloeding van je genitale zones) bereikt. Dit kan sterk verschillen van persoon tot persoon. Als deze stimulatie aangehouden kan worden en je blijft je aandacht hierop vestigen, kunnen de meesten komen tot een hoogtepunt (niet iedereen kan dit). Hierbij is het nodig om je te ‘kunnen laten gaan’. Focussen op je eigen opwindende gedachten, gevoelens en fantasieën is hierbij dus wenselijk. Hoe leuk het vrijen met je partner ook is, in deze fase kan seks wel eens een egoïstische activiteit zijn en komt er een moment waarin je eigen gevoel centraal mag staan en niet dat van de ander. 

Remmingen: inadequate stimulatie van je erogene zones, stress, afleidende gedachten, 

Mogelijke stimulansen: blijvende ritmische stimulatie die goed voelt, het gevoel hebben om alle tijd te mogen nemen, … 

(Eventueel) de fase van het orgasme

Wat is een orgasme eigenlijk? Subjectieve beschrijvingen van het orgasme zijn enorm gevarieerd, wat suggereert dat orgasmes zeer verschillend worden beleefd. Bij een poging tot definitie komen we bij het volgende: 

‘Een orgasme is een voorbijgaande piekervaring van intense opwinding en plezier, die gepaard gaat met veranderde bewustzijnstoestand, verhoogde spierspanning en onwillekeurige, ritmische contracties van de bekkenbodemspieren en geslachtsorganen, waardoor vervolgens spierspanning en vasocongestie geheel of gedeeltelijk verdwijnen en waarna gevoelens van welbehagen en bevrediging optreden.’

(Van Lunsen, R. & Laan, E., Seks!, 2017)

Naast lichamelijke sensaties, gaat het ook over bijkomende gevoelens, over wat je erbij ervaart. Het kan als een gigantische ontlading, explosie worden ervaren, maar ook als het hoogtepunt van een gelukzalig gevoel dat heel geleidelijk is toegenomen. Soms is het orgasmegevoel vooral gekoppeld aan gevoelens van intense verbondenheid met de ander. Hoe belangrijk de aanwezigheid van een orgasme is, kan zeer verschillend zijn. Je kan je afvragen ‘wat net de reden om te vrijen is (op dat specifieke moment)’ of ‘wat de seksualiteitsbeleving voor jou net succesvol maakt’.

Mogelijke remmingen: inadequate stimulatie, afgeleid zijn, pijn, … 

Mogelijke stimulansen: ontspannen zijn, je kunnen loslaten in het moment, ritmische stimulatie die goed voelt voor jou, … 

Herstelfase

In lichamelijk opzicht gaat het over het terugkeren van lichamelijke rust. Spierspanning maakt plaats voor ontspanning. Wat iemand in deze fase prettig vindt, is per situatie en voor iedereen verschillend. De een kan zich loom en slaperig voelen, de ander net opgefrist en energiek. Innige tevredenheid kan er zijn, of juist worden overspoeld door emoties, soms zelfs verdriet.

Ken jij je eigen remmende factoren? En wat zijn je stimulerende factoren? Blijf jij en/of je partner met bepaalde vragen of zorgen zitten over je seksualiteitsbeleving? Gaat de seksuele responscyclus niet altijd in stijgende lijn of gaat deze moeilijk van start?

Wil je/willen jullie hier verandering in brengen of gaat het praten niet altijd zo gemakkelijk? Altijd welkom bij onze seksuologe Lore. 

Bron: Van Lunsen, R. & Laan, E., Seks!, 2017.